W Niemczech i na całym świecie Wielkanoc to nie tylko święto chrześcijan i kościołów. Wielkanoc to przede wszystkim święto całej rodziny. Dzieci, rodzice i dziadkowie świetnie się razem bawią pielęgnując stare tradycje. Zajączek wielkanocny, pisanki, ognisko wielkanocne czy pyszny wielkanocny chleb to tylko niektóre z bardzo popularnych zwyczajów z różnych tradycji.
Krzewy i osły palmowe – „Palmbuschen” i „Palmesel”
W niedzielę przed Wielkanocą kościoły chrześcijańskie obchodzą tak zwaną Niedzielę Palmową: w tym dniu upamiętniają Jezusa który wjechał do Jerozolimy jako „król pokoju” na grzbiecie osła. Według Biblii ludzie powitali Jezusa radością i gałązkami palmowymi. Wołali „Hosanna! Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie, Król Izraela” – (J 12,13). W judaizmie noszenie gałązek palmowych było uważane za symbol hołdu i zwycięstwa.
Na pamiątkę tego hołdu złożonego wówczas Jezusowi w Niedzielę Palmową odprawia się rytuał poświęcenia palm („Palmweihe”). Podczas gdy w Jerozolimie, Rzymie i krajach południowych świętuje się gałązki palmowe i oliwne, w regionach północnych są to gałązki bazi („Palmkätzchen”), bukszpanu („Segenbaum”) lub innych krzewów. Od niepamiętnych czasów konsekrowane gałęzie były uważane przez ludzi za znak błogosławieństwa dla domu i pola. W dzisiejszej Rosji Niedziela Palmowa nazywana jest „Niedzielą Wierzbową” ze względu na używane tam wierzby.
Konsekracja palm została już przekazana w irlandzkim mszale z VII wieku i była w VIII wieku szeroko rozpowszechniona. W Kościele wschodnim od IV wieku odbywa się procesja Niedzieli Palmowej, podczas gdy w Kościele zachodnim zwyczaj istnieje dopiero od XI wieku.
W wielu parafiach katolickich istniał też stary zwyczaj niesienia podczas procesji Palmowej naturalnej wielkości drewnianego osiołka z drewnianą figurą Chrystusa. Tradycja ta była prawdopodobnie znana już w IX wieku i zyskiwała na znaczeniu od XIII wieku aż do pojawienia się reformacji i oświecenia. W niektórych społecznościach zwyczaj ten odrodził się w ostatnich dziesięcioleciach. Zamiast drewnianego osiołka jedzie teraz prawdziwy osioł a na nim ksiądz lub portret Chrystusa.
Grzechotki – „Ratschen”
Popularnym zwyczajem jest również głośne grzechotanie. Zastępuje to bicie dzwonów ołtarzowych od Mszy w Wielki Czwartek do Wigilii Paschalnej i jest wykonywane przez ministrantów za pomocą drewnianych instrumentów zwanych grzechotkami – znane jako „ Karfreitagsklappern”.
Wielkanocny ogień – „Osterfeuer”
Ogniska wielkanocne, które wywodzą się z katolickiej liturgii wielkanocnej, znalazły szerokie zastosowanie w Europie. Przedchrześcijańskie kultowe wiosenne pożary zostały również udokumentowane w historii. Ogień wielkanocny ma upamiętniać zmartwychwstanie Chrystusa, a Chrześcijańska Wigilia Paschalna („Osternachtfeier”) od IV wieku ma swoje własne święto światła.
Od VIII wieku po raz pierwszy odbywało się konsekrowanie ognia przed kościołem – ogień rozpalano przy pomocy krzemieni lub kryształu (płonącego szkła) od promieni słonecznych. Te sposoby rozpalania ognia w szczególny sposób symbolizują zmartwychwstanie Chrystusa ze skalnego grobu. Ogień w liturgii Wigilii Paschalnej (w dawnych czasach już rano w Wielką Sobotę) jest rozpalany i poświęcany lub konsekrowany przez kapłana. Z tego ognia zapala się również świecę wielkanocną („Osterkerze”) po jej liturgicznym przygotowaniu.
Wielkanocne koło – „Osterrad”
Wielkanocny zwyczaj zapalania wielkanocnego koła i staczania go ze wzgórza jest nadal bardzo popularny na wielu obszarach wiejskich Niemiec. Koło wielkanocne jest powszechnym zwyczajem, zwłaszcza w północnych Niemczech i w górach Harzu. Znane miejsce w którym od wielu lat odbywa się wielkanocna atrakcja nazywa się Lügde i znajduje się w Nadrenii Północnej-Westfalii.
Ta tradycja ma ponad 2000 lat, odbywa się bezpośrednio w Niedzielę Wielkanocną i przypomina pogański kult słońca poprzez kształt „płonącego dysku słonecznego”.
Świeca wielkanocna – „Osterkerze”
Świeca wielkanocna jest uroczyście wnoszona do ciemnego kościoła z wezwaniem „Lumen Christi” (światło Chrystusa „Christuslicht”) a następnie wierni zapalają własne świece.
„Święty ogień” („Weihfeuer”) jest również uważany za znak błogosławieństwa i w niektórych regionach powszechne było, że dzieci wnosiły ogień do domów z tlącymi się gąbkami drzewnymi, gdzie następnie rozpalano ogień w palenisku i w ten sposób odbywało się wielkanocne błogosławieństwo zaniesione do domu na znak zmartwychwstania. W wielu katolickich domach ogień w kominku gaszono tylko raz w roku, w Wielki Piątek na pamiątkę śmierci Jezusa.
„Święty Ogień” Jerozolimy
Od X wieku w kościele Grobu Świętego w Jerozolimie odbywa się również specjalna ceremonia ognia. Tam w prawosławną Wielką Sobotę o godzinie 13.00 ma w cudowny sposób rozpalić się „święty ogień” w „Grobie”, na co zgromadzeni wierni głośno pozdrawiają. Następnie używają tego ognia do zapalenia świateł wielkanocnych, które składają się z wiązki 33 cienkich świec na pamiątkę 33 lat życia Jezusa.
Ogniska wielkanocne znane są jako nieliturgiczny zwyczaj ludowy dopiero od XVI wieku. O zwyczaju prawdopodobnie mówiono również, że ma pozytywny wpływ na żyzność ziemi.
Błogosławieństwo żywności i koszyczek wielkanocny
Na Wielkanoc istnieje starożytny zwyczaj błogosławienia pokarmów. Takie błogosławieństwo jest udokumentowane już w VII wieku, a w Rzymie od XI wieku zwyczajem było błogosławienie mięsa (baranka wielkanocnego „Osterlamm”), mleka, miodu, sera, masła i chleba.
Ponadto od XII wieku na dworze papieskim istnieje stała ceremonia imitująca Ostatnią Wieczerzę (posiłek paschalny), podczas której spożywano błogosławionego baranka wielkanocnego. Na początku błogosławiono tylko jajka a z czasem dodano również szynkę, produkty mleczne i pieczywo.
Tradycyjnie błogosławieństwo pokarmów (konsekracja pokarmów – „Speisenweihe”) odbywa się albo podczas Wigilii Paschalnej, podczas Mszy Świętej w Niedzielę Wielkanocną lub – na niektórych obszarach – w Wielką Sobotę. Zwyczajowo przynosi się kolorowe pisanki i inne potrawy w ozdobionym koszyczku („koszyku konsekracyjnym” – „Weihekorb”) na nabożeństwo, na którym po mszy odbywa się błogosławieństwo pokarmów.
Ten koszyczek wielkanocny jest zwykle przykryty płótnem koszykowym z wyhaftowanym symbolem Chrystusa lub innym symbolem chrześcijańskim. Zwykle zawiera żywność, taką jak: mięso, szynka wielkanocna, sól, chrzan, szczypiorek, ser, masło, wino, miód, kiełbaski, owoce, mąka orkiszowa, chleb, ciastka i wiele innych.
Błogosławieństwo pokarmów często łączy się z kolejnym śniadaniem (zawartość wielkanocnego koszyka konsekracyjnego) w rodzinie lub celebracją Agapy we wspólnocie.
Baranek wielkanocny – „Osterlamm”
Jednym z najbardziej znanych zwyczajów wielkanocnych jest baranek wielkanocny. Owca jest symbolem życia od tysięcy lat a w Nowym Testamencie baranek staje się symbolem Jezusa Chrystusa, który jest opisany jako Baranek Boży. Baranek jest symbolem bezbronności wobec dzikich zwierząt, a także klasycznym zwierzęciem ofiarnym w Starym Testamencie. Na Paschę Izraelici mieli zarżnąć baranka jako wyraz wdzięczności za opuszczenie Egiptu. W Ewangelii Jana Jezus jest następnie określany jako „Baranek Boży”, który umarł niewinnie i bez oporu: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata”. Oznacza to Jego śmierć i zmartwychwstanie. We wczesnym chrześcijaństwie istniał zwyczaj umieszczania pod ołtarzem konsekrowanego baranka, którego następnie spożywano jako pierwszy posiłek w dniu zmartwychwstania.
Zajączek wielkanocny – „Osterhase”
Kult zajączka wielkanocnego jest mniej związany z chrześcijaństwem, chociaż nie można całkowicie odrzucić takiego związku.
Tradycja zajączka wielkanocnego ma co najmniej cztery źródła:
W czasach przedchrześcijańskich zając był symbolem greckiej bogini miłości Afrodyty a ze względu na swoje rozpowszechnienie oznaczał płodność i prokreację (do 20 młodych rocznie!).
Królik był zwierzęciem towarzyszącym zachodniogermańskiej bogini wiosny Ostary. Jest imiennikiem Wielkanocy – „Ostern”.
W bizantyjsko-chrześcijańskiej symbolice zwierzęcej zając jest symbolem Jezusa Chrystusa, który przyniósł życie w śmierci: ponieważ zając nie ma powiek, śpi z otwartymi oczami. To symbolizuje przebudzenie Chrystusa w poranek wielkanocny.
We wczesnym Kościele stale zagrożony zając był postrzegany jako symbol prześladowanego chrześcijaństwa. Historia sukcesu królika jako niosącego jajka rozpoczęła się 300 lat temu w południowo-zachodnich Niemczech. Ale zajęło dużo czasu, zanim zając mógł się przeciwstawić konkurencji: w północnych i środkowych Niemczech opiekowały się nim lisy, kruki, kukułki i bociany. Podobnie jak zając, są zwierzętami wiosennymi. To, że królik wygrał wyścig, wynikało – kto wie – być może z jego przysłowiowej szybkości. Zajączek wielkanocny stał się popularny pod koniec XIX wieku jako figurka do zabawy, w książkach z obrazkami i jako czekoladowy zajączek.
Zajączek wielkanocny przynosi jajka dopiero od XVII wieku, wcześniej były różne zwierzęta w zależności od regionu. Czasami nawet dzwony kościelne: w Wogezach mówiono, że dzwony lecą do Rzymu w Wielki Czwartek, aby tam zawieźć pisanki. Następnie, kiedy wracają w Wielką Sobotę, zrzucają pisanki nad ogrodami i polami mieszkańców, aby dzieci mogły je znaleźć (według obrządku rzymskiego dzwony kościelne nie biją między Wielkim Czwartkiem a Wigilią Paschalną na znak żałoby).
Jajko wielkanocne – „Osterei”
Jajo było również uważane za symbol płodności i odrodzenia w starożytnych kulturach i religiach. Udział jaj w obrzędach mistycznych i religijnych sięga czasów babilońskich. W niektórych kulturach przyjęto nawet, że jest to początek człowieka i świata.
Ta symboliczna interpretacja jajka została podjęta i rozwinięta w chrześcijaństwie: tutaj nienaruszona skorupka jajka oznacza teraz zmartwychwstanie Jezusa. Dlatego pierwsi chrześcijanie używali jajka jako przedmiotu pochówku.
Od X wieku wśród koptyjskich chrześcijan w Egipcie zwyczajem było dawanie sobie nawzajem jajek na Wielkanoc. Jednym z takich jaj było jajko zakonserwowane przez ogrzewanie, a następnie zabarwione na czerwono, symbolizujące krew Jezusa.
Spacer do Emaus – w drodze z Panem – „Emmausgang”
Spacer do Emaus lub Pielgrzymka do Emaus to rodzaj kontemplacyjnego spaceru powszechnie podejmowanego przez grupy chrześcijańskie w Poniedziałek Wielkanocny. Grupy często wyruszają do wyjścia Emm wcześnie rano w poniedziałek wielkanocny. W niektórych miejscach ludzie wyruszają na łono natury dopiero po południu – zazwyczaj celem ich podróży jest kościół lub kaplica.
Tą pielgrzymką wierni odwołują się do drogi rozczarowanych uczniów z Jerozolimy do Emaus, na której towarzyszyli Jezusowi – początkowo nierozpoznanemu – jako Zmartwychwstałemu. Dopiero na końcu drogi uczniowie otwierają oczy i rozpoznają Go.
Ta historia z Ewangelii Łukasza (Łk 24,13-29) jest codzienną ewangelią w liturgii i pociesza uczniów, którzy już nie poznają samego Pana jako ziemskiego, ale tylko jako zmartwychwstałego.
Tradycyjnie chrześcijanie są wezwani do spotkania ze zmartwychwstałym Panem w modlitwie, w słuchaniu Jego słowa, w łamaniu chleba (Eucharystia) i we wspólnocie chrześcijańskiej. Dlatego czytanie pism świętych, modlitwa i często wspólny posiłek są częścią wyprawy na Emaus.
Wielkanocna woda – symbol życia – „Osterwasser”
Według wszelkiego prawdopodobieństwa pochodzenie wody wielkanocnej sięga czasów pogańskich. Od zarania dziejów woda była symbolem życia i płodności. Z tego właśnie powodu Niemcy czcili ją na pamiątkę bogini wiosny i płodności Ostary.
Po triumfie chrześcijaństwa woda została wkrótce ponownie zinterpretowana jako symbol Wielkanocy. Od II wieku tradycją jest konsekrowanie wody chrzcielnej dwa razy w roku; podczas nocnych obchodów Wielkanocy i Zesłania Ducha Świętego.
Starym ludowym zwyczajem było czerpanie wielkanocnej wody ze strumienia w nocy z soboty na niedzielę wielkanocną między północą a wschodem słońca, a następnie w milczeniu noszenie jej do domu. To powinno wyleczyć dolegliwości oczu, wysypki i inne choroby na cały rok oraz zapewnić wieczną młodość i piękno. Według powszechnego przekonania dzieci, które zostały ochrzczone wodą wielkanocną, powinny stać się szczególnie inteligentne.
W dzisiejszym świecie woda wielkanocna to przede wszystkim woda poświęcona w kościele (woda chrzcielna). Wierni mogą ją zabrać do domu po błogosławieństwie w Wigilię Paschalną. W niektórych regionach zwyczajem jest napełnianie chrzcielnicy z wodą święconą w salonie – żegnamy się wychodząc z domu. Starą tradycją, która jest blisko związana, jest żegnanie się wodą wielkanocną lub wodą święconą podczas wchodzenia i wychodzenia z miejsca kultu.
Flaga wielkanocna – znak zwycięstwa – „Osterfahne”
W XIX wieku Kościół znał chorągwie do celów liturgicznych, symbolizujące triumf Chrystusa i świętych. Pierwotnie flaga wielkanocna lub zmartwychwstania była czerwonym velum (szalikiem), którym ozdabiano krzyż na Wielkanoc (podobnie jak rzymski sztandar po zwycięstwie). Ponadto typowa dzisiaj flaga wielkanocna rozwinęła się jako maszt z poprzeczką, z której zwisa tkanina.
Tradycyjnie wspólne są dwa motywy:
Albo Chrystus jest przedstawiany jako zmartwychwstały, który ręką czyni znak zwycięstwa i dla którego termin „flaga wielkanocna” stał się powszechny – lub w drugim wariancie Chrystus jest przedstawiony jako baranek wielkanocny niosący ze sobą wielkanocną flagę.
Oba motywy symbolicznie wyrażają to samo, a mianowicie triumf nad śmiercią.
Wielkanocny śmiech – wyraz radości – „Osterlachen”
Bardzo starą tradycją związaną z Wielkanocą jest tzw. „wielkanocny śmiech”, który do dziś jest miłym zwyczajem w wielu społecznościach. W kazaniu wielkanocnym ksiądz opowiada zabawne anegdoty (zwane też „bajkami wielkanocnymi” – „Ostermär”) aby rozśmieszyć wiernych.
Tradycja ta znana jest od XVI wieku. Żarty i zaskakujące dowcipy w kazaniu paschalnym były integralną częścią kazania w Wigilię Paschalną niemal wszędzie aż do XVII wieku. Chociaż zwyczaj ten ponownie stracił na znaczeniu w XVIII wieku, nadal jest praktykowany w niektórych społecznościach. Wyraża on w szczególny sposób charakter Wielkanocy jako święta radości, z którego mamy wszelkie powody do śmiechu.
Śmiech wielkanocny spotkał się jednak z ostrą krytyką w protestantyzmie, gdyż w późnym średniowieczu próbowano rozśmieszyć społeczność obscenicznymi czynami i słowami. Dlatego reformator Johannes Ökolampad napisał list przeciwko temu zwyczajowi.
Jazda wielkanocna – zwyczaj łużycki – „Osterreiten”
W okresie wielkanocnym w niektórych regionach jako stary rytuał, w którym ogłasza się zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, znana jest również tzw. jazda wielkanocna i ma swoje korzenie w pogańskich Słowianach, którzy wiosną jeździli po swoich polach prosząc o obfite plony.
Po nawróceniu Słowian na chrześcijaństwo ten zwyczaj wielkanocnej jazdy został przejęty przez Kościół i nadal jest praktykowany corocznie w Niedzielę Wielkanocną w katolickiej części Łużyc Serbołużyckich (obszar między Hoyerswerda, Kamenz i Budziszynem).
Procesję prowadzą chorąży, niosący figurę Chrystusa i krzyż. Najpierw jeźdźcy gromadzą się przed kościołem i są błogosławieni i żegnani przez miejscowego duchownego. Następnie odświętnie ubrani jeźdźcy (w surducie i cylindrze, konie są udekorowane wielkanocnymi naczyniami z muszelkami lub metalowymi ćwiekami i kolorowymi haftowanymi kokardkami) uczestniczą w procesji i śpiewają sąsiedniej społeczności, aby ogłosić tam wydarzenie zmartwychwstania.
Poza wioskami odmawia się różaniec lub litanię. Gdy procesja dotrze do sąsiedniej parafii, okrąża się kościół i cmentarz. Wielkanocni jeźdźcy modlą się następnie za zmarłych na cmentarzu a następnie są karmieni przez rodziny we wsi.
Zapraszamy do lektury świątecznych wpisów na Sagitcie:
| Nazwa | Link |
|---|---|
| Święty Mikołaj i jego pomocnicy | Link |
| Adwent, adwent, płonie małe światełko… | Link |
| Święty Marcin – dlaczego świętujemy Dzień Marcina? | Link |
| Boże Narodzenie – stare tradycje po niemieckiej stronie | Link |
| Rauhnächte – Dwunastu – tradycja, mity i magia | Link |
| Świąteczna Sagitta – Jarmarki Świąteczne | Link |
| Wesołych Świąt Bożego Narodzenia 2022 | Link |
| Karnawał w Kolonii 2023 | Link |
| Wielkanoc – niemieckie (i nie tylko) tradycje | Link |
| Stare tradycje Majówki – Walpurgisnacht – Maibaum – Beltane | Link |
Zapraszamy do innych filmów i wpisów z cyklu Sagitta przez Wieki!
| Tytuł | Gość | Rodzaj | Link |
|---|---|---|---|
| Fantastyczne Dziady z okazji Halloween | Tomasz "Kruszon" Stępiński | Prelekcja | Link |
| Tajemnice regionu sieradzkiego - | Stowarzyszenie R.G.H | Spotkanie/Krajoznawstwo | Link |
| Wstęp do średniowiecza Q&A | Małgorzata "Nito" Karaśkiewicz | Prelekcja | Link |
| Geopolityka dla opornych | Mariusz "Mario" Górski | Prelekcja | Link |
| Aztekowie – było gorzej niż się mówi | Bartosz "Barliman" Rebelski | Prelekcja | Link |
| Mitologia japońska i chińska | Hatto Danmari / Mariusz "Mario" Górski | Prelekcja | Link |
| Bogowie znad Nilu, czyli w co wierzyli starożytni Egipcjanie | Bartosz "Barliman" Rebelski | Prelekcja | Link |
| Mitologia nordycka w szeroko rozumianej kulturze cz.2 | Sławomir "Bombadil" Miklas | Prelekcja | Link |
| Mitologia nordycka w szeroko rozumianej kulturze cz.1 | Sławomir "Bombadil" Miklas | Prelekcja | Link |
| Święty Mikołaj i jego pomocnicy | Ainsel | Artykuł | Link |
| Adwent, adwent, płonie małe światełko… | Ainsel | Artykuł | Link |
| Święty Marcin – dlaczego świętujemy Dzień Marcina? | Ainsel | Artykuł | Link |
| Boże Narodzenie – stare tradycje po niemieckiej stronie | Ainsel | Artykuł | Link |
| Rauhnächte – Dwunastu – tradycja, mity i magia | Ainsel | Artykuł | Link |
| Święto Trzech Króli – pochodzenie, znaczenie i zwyczaje | Ainsel | Artykuł | Link |
| Stare tradycje Majówki – Walpurgisnacht – Maibaum – Beltane | Ainsel | Artykuł | Link |